Z inicjatywy Ministerstwa Finansów od 2023 r. obserwujemy stopniowy proces zastępowania WIBOR nowym wskaźnikiem, początkowo – WIRON. W grudniu 2024 r. Komitet Sterujący Narodowej Grupy Roboczej ogłosił, że nowym wskaźnikiem zastępującym WIBOR będzie jednak – WIRF.Przejście z WIBOR na nowy wskaźnik ostało rozciągnięte w czasie, docelowo proces ten zakończyć powinien się do końca 2027 r. kiedy to dojdzie do całkowitej likwidacji WIBOR. Warto odpowiedzieć sobie na pytanie dlaczego tak właściwie rząd chce zastąpić WIBOR?
Czytaj również: Kto ustala WIBOR?
W jaki sposób rząd i instytucje nadzoru finansowego reagują na problemy związane z WIBOR-em?
Od momentu rozpoczęcia cyklu podwyżek stóp procentowych, zapoczątkowanego w październiku 2021 r., kredytobiorcy zaczęli zdawać sobie sprawę z problemów związanych z WIBOR-em. Wraz z podwyżką stóp procentowych NBP, spowodowanych rosnącą inflacją, zaczęła również rosnąć wysokość WIBOR. Wzrost wartości wskaźnika referencyjnego WIBOR pociągnął za sobą natomiast zwiększenie się wysokości rat kredytów hipotecznych o zmiennym oprocentowaniu. W skrajnych przypadkach raty potrafiły wzrosnąć nawet dwukrotnie, co w istotny sposób pogorszyło sytuację kredytobiorców i frustrację wobec instytucji finansowych. Również i osoby chcące zaciągnąć kredyty mieszkaniowe miały problemy z niską zdolnością kredytową. Warto wspomnieć, że umów kredytu hipotecznego opartego o stawkę WIBOR są miliony.
W przestrzeni publicznej już od dłuższego czas zaczęły pojawiać się głosy dotyczące wątpliwości prawnych i ekonomicznych związanych z WIBOR. Co do zasady miał on odzwierciedlać koszt pożyczek na rynku międzybankowym. Istnieją jednak argumenty wskazujące, że umowy kredytu oparte na stawkę WIBOR są wadliwe i mogą zawierać postanowienie niedozwolone.
Dlaczego rząd chce zastąpić WIBOR?
Niezadowolenie społeczne z rosnących rat kredytowych było na tyle duże, że w sprawę zaangażował się rząd i instytucje nadzoru finansowego. W efekcie pojawił się projekt zmiany stawki WIBOR na inne wskaźniki referencyjne. Reforma wskaźników referencyjnych to też skutek wejścia z życie unijnych regulacji w tej kwestii, czyli m.in. rozporządzenia BMR. Nowy wskaźnik ma zapewnić większą transparentność i stabilność na rynku. W ten sposób podjęto decyzję o zmianie wskaźnika WIBOR na WIRON. Związek Banków Polskich oficjalnie oczywiście dementuje doniesienia o niewiarygodności wskaźnika referencyjnego WIBOR. Obecnie największe banki działające w Polsce mają coraz mniej produktów opartych o WIBOR.
Czy likwidacja WIBOR ma na celu poprawę sytuacji kredytobiorców, a jeśli tak, to w jaki sposób?
Likwidacja WIBOR i zastąpienie tego wskaźnika innym ma w założeniu poprawić sytuację kredytobiorców. W tym miejscu dobrze jest przybliżyć, w jaki sposób wskaźniki referencyjne wpływają na wysokość raty kredytu. Oprocentowanie kredytów hipotecznych może być zmienne lub stałe. Raty kredytów o zmiennym oprocentowaniu zależne są od dwóch czynników. Pierwszym z nich jest marża banku, co do zasady stała wartość, określona w treści umowy. Istotniejszym jest drugi element – zmienny wskaźnik referencyjny, dotychczas głównie WIBOR. Oprocentowanie aktualizowane jest zwykle co 3 miesiące (WIBOR 3M) lub 6 miesięcy (WIBOR 6M).
Zmiana wskaźników referencyjnych wpływa więc na zmianę wysokości raty – w zależności od kierunku zmiany spadek lub wzrost. Inflacja jaka towarzyszyła nam od ostatnich lat wybiła poziom WIBOR do dawno nieodnotowywanych poziomów. W efekcie doprowadziło to do bardzo dużego wzrostu rat kredytów i problemach ze spłatą kredytów złotowych.
Obecnie dość trudno jednoznacznie stwierdzić, czy zmiana indeksu WIBOR pomoże kredytobiorcom. Początkowo po ogłoszeniu pierwszego wskaźnika, jaki miał zastąpić WIBOR tj. wskaźnik WIRON, niektóre banki oferowały już kredyty oparte na tej stawce. Po ogłoszeniu w grudniu 2024 r., że wskaźnikiem tym będzie jednak WIRF, banki póki co nie oferują dostępnych produktów z tą stawką. Prawdopodobnie w 2025 r. takie produkty nie zostaną wprowadzone, gdyż cały czas trwają analizy Narodowej Grupy Roboczej ds. Reformy Wskaźników Referencyjnych.
WIRF bazuje na depozytach niezabezpieczonych instytucji kredytowych i finansowych. A zatem sposób jego wyliczania jest zupełnie odmienny w porównaniu do WIBOR. Prawdopodobnie nowa stawka w niewielkim stopniu wpłynie na spadek raty kredytu. Z uwagi na fakt, że bank zapewne proponuje wyższą marżę przy kredycie z nowym wskaźnikiem, niż miało to miejsce przy umowach opartych o WIBOR obecnie różnica oprocentowania jest nieznaczna.
Ile wynosi nowy wskaźnik?
Do całkowitej zmiany wskaźnika WIBOR na WIRF dojdzie dopiero w 2027 r. Wówczas WIBOR przestanie być publikowany. Niestety na obecną chwilę niewiele wiadomo o nowym wskaźniku i konkretnym jego wariancie, jaki będzie zastosowany. Trudno też przewidzieć wysokość tego wskaźnika. Należy jednak spodziewać się, że wartości będą niższe lub porównywalne z obecnym wskaźnikiem WIBOR.
Każdorazowo dane dotyczące aktualnych wysokości WIRF oraz jego wartości archiwalnej będzie można sprawdzić można na stronie internetowej administratora WIRON tj. GPW Benchmark S.A. (https://gpwbenchmark.pl/).
Czy można unieważnić kredyt WIBOR?
Umowy oparte na wskaźniku WIBOR można podważyć. W pierwszym kroku jednak należy dokonać analizy umowy kredytowej. Kredytobiorcy, dotknęły problemy wysokich rat kredytów WIBOR, powinni rozważyć wytoczenie powództwa o unieważnienie WIBOR. Pozew WIBOR może doprowadzić do stwierdzenia przez sąd nieważność kredytu, co zobliguje bank do zwrotu kredytobiorcy wszystkich wpłaconych przez niego środków, ale także może dotyczyć usunięcia WIBOR-u z umowy. Oba rozwiązania są niezwykle korzystne.
- W przypadku unieważnienia umowy kredytobiorca otrzymałby w zwrot rat wraz z odsetkami, ale też prowizji, czy innych opłat manipulacyjnych. Kredytobiorca musiałby zwrócić bankowi jedynie czystą kwotę faktycznie wypłaconego kapitału.
- Usunięcie WIBOR z umowy powoduje z kolei, że kredyt oparty jest jedynie o marżę banku, przez co raty kredytowe są znacząco niższe.
W sprawach dotyczących kredytów, złotowych jak też frankowych, warto zasięgnąć pomocy prawników kancelarii WIBOR. Do sądów obecnie trafia coraz więcej spraw dotyczących WIBOR. Obecnie szanse, że WIBOR może spaść są niewielkie dlatego też wielu kredytobiorców rozpoczyna działania.
Autor: radca prawny Maciej Fiedorowicz WA-15162